Begrip

Exoten

reageer

Uw reactie

Wij zijn altijd opzoek naar reacties om de kennisbank van Drenthe uit te breiden. Wanneer u een correctie wilt doorgeven of een lemma wilt aanleveren voor de Drentse encyclopedie dan kunt u onderstaand formulier gebruiken. Ontroerende anekdotes bij een lemma of anderszins bijzondere verhalen worden niet als zodanig opgenomen in de encyclopedie. Deze reacties zullen derhalve niet in behandeling worden genomen.

Verzamelnaam voor uitheemse (exotische) planten- of diersoorten. Al gedurende duizenden jaren importeren mensen bewust of ongemerkt planten en dieren. Zo bereikten tamme kastanje en konijn al in de Romeinse tijd onze regio.

De definitie van exoten is niet eenduidig geaccepteerd. Bij uitheemse dieren kan het gaan om soorten die vanuit gevangenschap zich hier hebben gevestigd en zonder hulp van de mens wisten (weten) te overleven. De Turkse Tortel daarentegen heeft op eigen kracht West-Europa en Drenthe bereikt en wordt daardoor niet door iedereen als exoot beschouwd. In sommige kringen wordt aan 'uitheems' ook een waardeoordeel verbonden: wat uitheems is hoort hier niet thuis en zou moeten worden verwijderd.

Onder natuurbeschermers en bosbeheerders heeft dat in de jaren '80 en '90 van de vorige eeuw bijv. tot heftige twistgesprekken geleid. Inzet was daarbij de echtheid van de natuur: hoe authentiek moeten soorten zijn om tot onze natuur gerekend te kunnen worden en waaraan wordt dat afgemeten? Als criterium voor boomsoorten is uiteindelijk aanvaard, dat soorten, die hier vóór de voorlaatste ijstijd gegroeid hebben echt inheems zijn. Steekhoudender is het argument, dat sommige exoten zich ontwikkelden tot concurrenten van inheemse soorten. Ze kunnen hiervoor schadelijk zijn of zelfs geheel verdringen. Bekend voorbeeld is de Amerikaanse vogelkers, die veel Drentse bossen dreigde te overwoekeren. Deze 'bospest' is daarom fel bestreden in het verleden.

- Planten: Vanaf de 17e eeuw werden planten en boomsoorten uit Amerika en het verre oosten op grote schaal ingevoerd door kooplieden uit Nederland, maar vooral Frankrijk en Engeland. Eind 19e eeuw en in het begin van de 20e eeuw werden nieuwe soorten gebruikt bij de bosaanleg in midden en Zuid-Nederland (het Loo, Schovenhorst) en in Drenthe (Staatsbossen, landgoed Terborgh (Pinetum). Die (naaldboom)soorten, bleken een belangrijke aanvulling op het uiterst beperkt sortiment inheemse soorten dat voor bosaanleg op arme gronden beschikbaar was, maar niet altijd geschikt bleek.

De belangrijkste exotische bomen van Drenthe, met herkomstgebied, zijn:

Fijnspar, Picea abies, onze kerstboom ,midden-Europa,
 
Japanse Lariks, Larix kaempferi, Japan;
 
Europese Lariks ,Larix decidua, midden Europa,
 
Douglasden, Pseudotsuga menziesi, kuststrook staten Oregon en Washington; 
 
Corsicaanse den, Pinus nigra var. laricio, Corsica
 
Oostenrijkse den, Pinus nigra var nigra, Oostenrijk+ Joegoslavië
 
Zeeden, Pinus maritima, kustgebieden Z-Frankrijk, Spanje, Portugal
 
Bergden, Pinus mugo, Alpen
 
Weymouthden, Pinus strobus, N.O-Amerika en Oost-Canada
 
Zilverden, Abies alba, midden-Europa en Balkan;
 
Reuzenden, Abies grandis, N.W-kustgebied Amerika en Vancouver
 
Tsuga of Hemlockspar ,Tsuga heterophylla , westelijke kuststrook Verenigde Staten
 
Cypressoorten Chamaecyparus sp.- westkust Verenigde Staten
 

Bij bosaanleg werden ook uitheemse loofboomsoorten geplant. Bekendste is de Amerikaanse eik Quercus borealis, die goed en snel groeit op arme grond en een groot uitstoelingsvermogen bezit. De Amerikaanse eik is vaak aangeplant tussen dennen. Dat maakt hem geschikt voor hakhoutexploitatie. Ook tamme kastanje Castanea sativa, uit het Middellandse Zeegebied, Acacia Robinia pseudo-acacia, uit het oosten van de VS, en Noorse esdoorn Acer platanoides, uit Noorwegen en Noordoost- en Zuidwest-Europa, zijn exoten die op beperkte schaal bij bosaanleg zijn gebruikt. De exoot Paardenkastanje Aesculus hippocastanum, afkomstig uit Griekenland en vaak aangeplant op de hoekpunten van de Drentse brinken en erven, is al in de Middeleeuwen ingevoerd.

Bij de bosaanleg in Drenthe op stuifzandgronden en ontgonnen heidevelden werden ook uitheemse struiken bijgeplant, waarvan men verwachtte dat de vertering van hun afvallende bladeren een goede bijdrage zou leveren aan een betere bodemvruchtbaarheid. Zo kwam de struik Amerikaanse vogelkers Prunus serotina in de jaren '20 van de vorige eeuw de Drentse bossen binnen, maar ook het Drents krentenboompje Amelanchier lamarckii is exoot.

Eveneens veel akkerkruiden en -gewassen komen van oorsprong uit andere gebieden dan Drenthe, maar zijn in sommige gevallen reeds gedurende duizenden jaren in Drenthe aanwezig. Tot de exoten behoren ook de stinsenplanten, plantensoorten die opzettelijk zijn geïmporteerd t.b.v. de verfraaiing van tuinen en parken. Verwilderde soorten zijn planten die zich vestigen vanuit tuinen of akkers of die aanwezig blijven nadat tuinen en akkers een andere bestemming hebben gekregen, zoals oranje havikskruid, reuzenbalsemien en Japanse duizendknoop. Onbewust geïmporteerde planten zijn soorten die meekomen met zaaizaad en pootgoed of meereizen met treinen, schepen en huisdieren (bijv. in de wol van schapen).

- Dieren: Bij de zoogdieren is een aantal succesvolle nieuwkomers zoals de Muskusrat, en in veel kleinere aantallen de Beverrat, Wasbeer en Wasbeerhond. Rivierkreeften zijn nooit in Drenthe voorgekomen, inmiddels zijn er exemplaren van diverse soorten bekend. Zij handhaven zich en planten zich voort. Bij de vissen komen inmiddels ook een aantal exoten in Drenthe voor zoals de graskarper. De Fazant is eveneens exoot, die tot voor kort nog in grote aantallen werd aangetroffen, dankzij uitzetten en bijvoeren. Sinds het verbod in 1992 op uitzetten kan de soort zich alleen in kleine aantallen handhaven. Nijlganzen vinden we inmiddels in heel Drenthe en sinds 1989 rukt ook de Canadese Gans in onze provincie op. Natuurlijke vijanden weten de exoten goed te ontlopen. Zo broedt meer dan 90% van de Canadese Ganzen op eilandjes in vennen en plassen en kan een predator als de vos de nesten niet plunderen. Bij de vogels zijn meldingen gedaan van diverse exotische watervogels waaronder Zwarte Zwaan, Casarca, Mandarijneend. Sint Helenafazantjes, Halsbandparkieten en Flamingo's zijn eveneens waargenomen. Enkele soorten hebben mogelijk last van het continentale karakter van het Drentse klimaat. Ze weten ze zich uit te breiden na zachte winters (bijv. Halsbandparkiet), maar worden gedecimeerd na een strenge winter. Een ander aspect van deze nieuwkomers is dat ze soms bastaarderen. We zien het vooral bij ganzen, daar lopen inmiddels al heel wat soepganzen rond. [Dekker, Grotenhuis & Kalb] 

Veel namen klinken vertrouwd, omdat deze soorten ook in tuinen en parken, straten en lanen aangeplant zijn.