Lat.: variola

Besmettelijke ziekte, gepaard gaande met rode uitslag en vochtblaasjes, die kunnen overgaan in etterende zweren die littekens achterlaten. Wanneer het pokkenvirus via de bloedbaan organen aantast, kan dit dodelijk zijn.

Na 1750 deed zich in Drenthe vijfjaarlijks een pokkenepidemie voor. Immunisatie met virus uit pokken werd incidenteel toegepast. Baanbrekend was de door Edward Jenner gepubliceerde minder gevaarlijke inentwijze met koepokstof (1798). In Drenthe experimenteerde Petrus Hofstede als eerste met deze methode (1801). Hierbij kon een groot aantal kinderen volgens arm-op-arm entingen behandeld worden met stof verkregen uit een pok, ontstaan door het vaccineren van een gezond kind met koepokstof.

De door Lodewijk Napoleon uitgevaardigde decreten (1808) stelden gouverneur Hofstede in staat om de pokkenvaccinatie in te voeren. Onmiddellijk werd in 1808 niet alleen de vaccinatieplicht voor gealimenteerden, maar ook voor schoolgaande kinderen uitgevaardigd (landelijk in 1823). Bevorderlijk waren ook het instellen van verplichte pokkenbriefjes op scholen (1823) en het benoemen van vaccinateurs in gemeenten zonder geneeskundige hulp (1826). Hetzelfde gold voor de verplichte registratie van gevaccineerden, het uitreiken van gouden medailles voor het grootste aantal gratis verrichte entingen en de betrokkenheid van de diverse gezagsdragers. In 1839 bedroeg daardoor het aantal ongevaccineerden in Drenthe slechts negen procent, het laagste percentage in Nederland. Dankzij de goede organisatie en de sterke aandrang tot vaccinatie vielen er tijdens de grote virulente pokkenepidemie van 1870-1873 in Drenthe in verhouding zeer weinig slachtoffers.