Voor waar vertelde volksverhalen met gewoonlijk een tragisch karakter en in die zin een hoog realiteitsgehalte, dat ze vaak gelokaliseerd en van gekende personen verteld worden, of aan onthoudenswaardige gebeurtenissen uit het verleden gekoppeld zijn.
De sagen vallen uiteen in twee, niet strikt van elkaar te scheiden groepen: de demonologische en de historische sagen. Bij demonologische sagen gaat het om botsingen tussen het natuurlijke en het bovennatuurlijke. De demonische figuren die erin een rol spelen zijn o.a. de duivel, wederkerende doden en spookdieren (zie: Spokerij), heksen en tovenaars, dwaallichten en witte wieven. Eveneens talrijk zijn de sagen over voorloop. Een centraal thema is dat wie zich niet houdt aan regels, door God of mens ingesteld, daarvoor op bovennatuurlijke wijze gestraft wordt. Veel sagen gaan over tekens van boven of tekens die herinneren aan een afschuwelijk misdrijf.
In het Steerenveen zou bijv. een plek in de vorm van een kruis zijn, waar geen plant groeien kon; twee broers hadden elkaar daar 'in de riddertijd' gedood. Uitgesproken historische sagen gaan over bijzondere gebeurtenissen zonder bovennatuurlijke motieven (of deze staan daarin niet centraal). De historische overleveringen gaan zelden over zaken van nationaal of regionaal belang; doen ze dat wel, dan gaan ze niet over de politieke gebeurtenissen, maar meer over randverschijnselen. Zo zou Willem V tijdens zijn bezoek aan Drenthe gehoord hebben van een vrouw van 80 jaar, die nog vlas spon zonder bril. Hij besloot haar een bezoek te brengen. De stadhouder was geroerd door haar vleiende woorden ('Ik wil onze leeve Heer bidden, dat Hy jou nog lang spaore, omdat jy ons zo good regiert en zo veule waldoaden bewiest') en wilde haar enige goudstukken geven. Deze werden geweigerd onder de woorden 'Ne, Willem, zo hek 't neet meent, hol dit veur jou: jou hoesholding is grooter dan miene, ik heb mien daoglieks brood'.
Over de reuzen/rovers Brammert en Ellert (vader en zoon, of omgekeerd) zijn in Drenthe verschillende sagen bekend. Ze zouden gewoond hebben op de plaats die nu het Ellertsveld heet en met hun brute gedrag de omgeving en reizigers geteisterd hebben. Ze hielden een meisje uit Orvelterveen zeven jaar lang als huishoudster gevangen. Van de afloop van het verhaal bestaan diverse varianten. Het meisje zou bevrijd zijn door de gewapende inwoners van Orvelterveen, die daarna uit vrees voor wraak hun hun dorp verlaten lieten liggen. In een andere lezing zou het meisje zelf zijn ontsnapt; één van de rovers wierp haar daarbij een mes (of bijl) na, dat rakeling langs haar hoofd scheerde en in een boom of deur bleef steken. Een derde variant is dat het meisje te rovers de keel doorsneed; waar het lichaam van Brammert bleef liggen, is nu de Brammertshoop.
Veel historische sagen hebben een verklarend karakter, waarvan enkele voorbeelden: tijdens de runderpest van 1700 werd het zieke vee van Zweeloo op een heuvel afgezonderd. Sindsdien heet deze, naar het 'gegelp' (gekerm) van de dieren de Gelpenberg. Een van de straten in Beilen heette Bisschopsgat, omdat Bernhard van Galen daar met zijn rijtuig in de drassige bodem was blijven steken. Een deuk in de deksteen van het »hunebed in de Emmerdennen is veroorzaakt door Lodewijk Napoleon, die met zijn paard op het hunebed ging staan.
