Dr.: Potterwol
Dorp in de gemeenten Tynaarlo (tot 1998 Eelde, tot 1 december 1999 Zuidlaren) en Haren (Gr.) ten noorden van Eelde en ten zuiden van Groningen. Sinds ca. 1970 met Eelde vergroeid tot Eelde-Paterswolde; 10.091 inwoners en 4248 woningen (2000). Ten noordoosten van het (dubbel)dorp ligt, grotendeels in de gemeente Haren en de provincie Groningen, het Paterswoldsemeer.
Bronnen vermelden Potterwolde en Pottenwolde (1447), uut Potterwolde (1519) en Paterwolde (1851-1867). De betekenis van de naam kan zijn: a) bij het woud van de persoon Potter, b) pottenwoud, -bos, afgeleid van pottenbrink. Met paters heeft de naam niets van doen. De Franse kaart (1811-13) vermeldt in het noorden van Paterswolde de plaatsnaam Noordwijck, een schippersbuurtje aan de Westkant van twee haventjes/draaikolken, eindpunten van de Schipsloot vanuit Haren. Thans Paterswolde-Noord, soms, tezamen met het zgn. Villapark aan de westzijde van het meer, als een aparte buurtschap beschouwd; de basisschool in deze omgeving draagt ook de naam Paterswolde-Noord.
Oorspronkelijk was Paterswolde een agrarisch gehucht met een aantal buitenplaatsen. In de 19de eeuw vormde zich hier een middenstand, met name rond het kruispunt Boerdijk-Vennersteeg - Lange Jammer (1832), nu Hoofdweg-Vennerstraat-Duinstraat. In 1915 werd er het eerste plattelandsdorpshuis van Nederland geopend en in 1922 een tuinbouwschool, uitvloeisels van het sociale werk van Gezina Bähler-Boerma (1874-1953). In 1937 en 1969 kwamen er nieuwe gebouwen voor het tuinbouwonderwijs. Ook het nieuwe gemeentehuis kwam, na heftige debatten in de gemeenteraad, in Paterswolde en niet in Eelde terecht (1938-1939).
Paterswolde heeft een tijdlang drie kerken gehad: het zgn. Cockskerkje in de Duinstraat (in 1957 opgevolgd door de huidige 'De Hoeksteen'), de doopsgezinde schuurkerk bij het Hesselinksbos (plaats van twee openluchtspelen in 1951-1952) achter Villa Noordwijk (nu een serviceflat) en sinds 1956 de rooms-katholieke kerk O.L.V. Maria ten Hemelopneming in de nieuwe 'vliegveldwijk' Nieuwe Akkers (1954). De schuurkerk, thans als berging in gebruik door de serviceflat, wordt waarschijnlijk gerestaureerd.
Vanaf ca. 1887 (bouw Familiehotel) tot 1970 gold Paterswolde als een centrum voor dagrecreatie met als zwaartepunten het Paterswoldsemeer (rondvaarten, zeilen, roeien, kanoën), hotel-restaurant De Twee Provinciën (speeltuin, doolhof met lachspiegels, schelpengrot, voliè;re, waterscooters), de café's De Passage en De Braak (speeltuinen) en het landgoed De Braak (doolhof, berceau, kettingbrug). Door de vergrote actieradius verplaatste de dagrecreatie zich naar elders en zakte Paterswolde weg; zo verdwenen bijna alle attracties. De hotels De Twee Provinciën, Neptunus en Noordwijk werden vervangen door serviceflats voor bejaarden, de café's De Passage, De Braak en De Klok door andere gebouwen.
Omstreeks 1980 kwam een opleving door de herinrichting van het Paterswoldsemeer langs de Meerweg (Zuidwesthoek, De Paalkoepel, De Rietschans, surfterrein) en door de aanleg van de Hoornse Plas (1976; met Palenberg), het Hoornse Meer (1982) en het Scandinavisch Dorp (1987; restaurant Elanderhus met 11 blokhutten en sauna). Het dorp heeft veel bossen, landgoederen en villa's. Huis (1447) en tuinen van Lemferdinge zijn in bezit van Stichting Lemferdinge, het beheer van het groen is in handen van Het Drentse Landschap (2003).
Bekende villa's zijn De Marsch, Westerbroek, Frisia, Weltevreden (Friescheveen), Anna, Meta, Java, Nova, Falga en Overveen.
Vroeger enige industrie: confectie, botenbouw, betonwaren. Ook het agrarische karakter is uit Paterswolde verdwenen; veel boerderijen zijn afgebroken, anderen kregen een woonbestemming (forensisme op de stad Groningen). De tuinbouw (sinds 1885) is wel gebleven, maar verschoof van groenten en fruit in de periode 1950-1970 naar bloemen. Bekende 'luxe' Paterswoldse tuinbouwproducten waren aardbeien, aalbessen, frambozen, tomaten, druiven, augurken, komkommers, asperges en schorseneren; door tal van groenteboeren uit de voormalige gemeente Eelde in Groningen aan particulieren verkocht. De belangrijkste bloemen zijn hortensia's en azalea's (grootste kwekerij van Europa).
Voor het jaarlijkse bloemencorso te Eelde worden veel dahlia's geteeld en verwerkt.
Schimpnaam voor de inwoners: Poepen (afkomstig van poeperoet= knopkruid).
