Ook: Hervorming
Religieuze beweging waarbij de het rooms-katholieke geloof werd ingewisseld voor een protestantse leer. In de Nederlanden was dit voornamelijk de leer van Calvijn. Sinds 1568 waren de Nederlandse gewesten in opstand tegen hun landsheer Filips II koning van Spanje. Dit viel samen met een over Noord-Europa trekkende beweging tegen de kerk van de roomse paus. In de Nederlandse gewesten kregen de gereformeerden sinds 1572 geleidelijk de overhand, ook de politieke macht. Het eerst in Holland en Zeeland, in 1580 ook in Utrecht en in Friesland, in 1594 in Groningen en als laatste in 1598 in Drenthe.
Hier was geen sprake van een breed door de bevolking gedragen afkeer van het katholicisme en aanhang van de nieuwe leer. Integendeel, in Drenthe werd de Reformatie van bovenaf opgelegd, door een decreet van stadhouder Willem Lodewijk. Alle priesters werden voor de keus gesteld zich tot het nieuwe geloof te bekeren en daarvoor een examen af te leggen of anders hun ambt neer te leggen en de kerk te verlaten. Het plakkaat werd uitgevaardigd op 10 mei 1598 en op 10 augustus van dat jaar kwam de eerste gereformeerde kerkelijke vergadering in de kerk van Rolde bijeen.
Het duurde in Drenthe bijzonder lang voordat van een geslaagde Hervorming gesproken kan worden. Men betwijfelt wel of daar wel ooit helemaal sprake van geweest is. Het bewijs van aanhang voor het nieuwe geloof, het afleggen van de belijdenis om aldus tot het Avondmaal te worden toegelaten werd de eerste decennia nauwelijks door Drenten geleverd. Het aantal lidmaten van de Gereformeerde Kerk bleef buitengewoon laag. Anderzijds waren bijna twee eeuwen later bij de eerste volkstelling van 1795 nauwelijks nog katholieken in Drenthe te vinden.
In de eerste helft van de 17e eeuw was het moeilijk om aan geschikte predikanten en schoolmeesters te komen. Of hun kwaliteit liet ernstig te wensen over, of zij werden snel weggekocht door kapitaalkrachtiger kerkelijke gemeenten. Onderdeel van de Reformatie was dat alle bezittingen van de katholieke kerk, inclusief grond en gebouwen, toevielen aan de gewestelijke overheid. In Drenthe ging dat naast veel boerderijen o.a. om het bezit van kloosters in de venen in het Oostermoer en in Smilde. Het landschapsbestuur is er in geslaagd de wereldlijke macht over de kerk in Drenthe geheel aan zich te trekken, inclusief het benoemingsrecht op veel predikantsplaatsen. [M.A.W. Gerding]
