Ook: Nederlandse Opstand

Opstand van de Nederlandse gewesten tegen hun landsheer, lopend van 1568 tot 1648.

De veldtochten van de graven Adolf en Lodewijk van Nassau in 1568 en volgende jaren waren de eerste georganiseerde acties voor vrijheid en zelfstandigheid. Holland en Zeeland onttrokken zich in 1572 als eersten aan het bewind van landvoogd Alva en beschouwden Willem van Oranje als wettige vertegenwoordiger van de landsheer. In 1576 en 1577 verbonden Nederlandse gewesten zich bij de Pacificatie van Gent en de Unie van Brussel in hun strijd tegen de Spanjaarden en ter herstel van vriendschap en verkeer. Dit verbond, bekend als de Generale Unie, werd in 1579 aangevuld door de Nadere Unie, beter bekend als de Unie van Utrecht. Het verdrag werd ondertekend door Gelderland, Holland, Zeeland, Utrecht, de Ommelanden, Friesland, een aantal Zuid-Nederlandse steden en Drenthe. Eerste bepaling was de verdrijving van de vijand, maar het verdrag kende verder bepalingen van staatkundige aard, zoals defensie, belasting, godsdienstuitoefening e.d.

In 1581 zwoeren de verenigde gewesten Filips II als landsheer af en na een vruchteloos zoektocht naar een nieuwe landsheer constitueerden zij in 1588 de Republiek der Verenigde Nederlanden. De Staten-Generaal, samengesteld uit afgevaardigden van de gewesten, vertegenwoordigden dit gemenebest. De strijd tegen de Spaanse koning was echter nog niet gewonnen. Maurits en Willem Lodewijk, graven van Nassau, organiseerden in 1590-1594 succesvolle veldtochten en veroverden o.a. Coevorden en Groningen. Daarmee bestond de Republiek uit zeven soevereine gewesten. De strijd zette zich in golven voort, met een lange pauze in het Twaalfjarig Bestand (1609-1621), maar werd tenslotte beëindigd bij de Vrede van Munster in 1648.