Esdorp in de gemeente Tynaarlo (tot 1998 Vries, tot 1 december 1999 Zuidlaren) ten zuidwesten van Vries, ten oosten van Norg en ten noorden van Assen. Ten zuidwesten ervan liggen het Zeijerveld en het Zeijerveen met verspreide bebouwing, ten noorden de weidegebieden Zeijerlaar en Zeijermaden. Ten zuiden van Vries, noordoostelijk van Zeijen, bevinden zich de Zeijerstroeten (graspercelen met houtwallen). De Noorder-esch ten noordwesten van het dorp is aan drie zijden omgeven door de Zeijerstrubben. De bebouwing van het dorp bestaat uit twee gedeelten; het zuidelijk deel heet Haverkampsveen.
Bronnen vermelden: Zien (1370), Zijgen (1428), Zeyen (1434), van Zyen (1436), van Zeyen (1457), Zeyen (1811-13). De naam hangt af van a) sie = zeef dan wel b) sihan = ziften en is dan vervolgens afgeleid van a) het Germaanse werkwoord sihan, sigan, sigen = zijgen, druppelen, afvloeien of b) sigiso, sigisa = zeef. Waarschijnlijk is het een archaïsche »waternaam.
De oude structuur van Zeijen is nog goed herkenbaar: de elkaar kruisende parallelle straten tegen de es weerspiegelen een veel oudere structuur dan de losse groepering van boerderijen, die steeds typisch Drents worden genoemd. Hier werd de omkransing van de brinken pas laat, na 1850, gerealiseerd. Het dorp wordt gedomineerd door de brinken, met regelmatig geplante eikenbomen. Aan de westzijde staat de oorspronkelijke bebouwing van Saksische boerderijen uit de 18e eeuw. De oostzijde van de oude dorpskern was aanvankelijk open, maar is naderhand opgevuld door woningen uit de periode 1850-1880. De driehoekige ruimte voor Café Kregel, het zgn. Boerenzand, is totstandgekomen door een zandafgraving uit recentere tijd. Het begin van de es bestond uit een aantal omwalde kampen, die door strookvormige ontginningen aaneengroeiden.
Op de Brink staat het borstbeeld van leraar en landbouwpionier Willem Emmens (1869-1927) tegenover zijn geboortehuis. Het dorp heeft nooit een kerk gehad; de inwoners kerkten in Vries en liepen hierheen via het kerkenpad. In 1978 is een klein gedeelte van dit pad gereconstrueerd en is tevens een voetpad aangelegd. De voormalige kloosterboerderij is in 1951 verworven door het Nederlands Openluchtmuseum te Arnhem en daarheen overgebracht. Het bijbehorende land was van 1468 tot de Reformatie bezit van het klooster Mariënkamp te Assen, dat erf en land in pacht uitgaf. De pachtsom bedroeg een tiende van de opbrengst en werd in het eerste jaar in haver uitbetaald. Na 1598 verviel het kloostergoed aan de provincie, die het in de 18e eeuw weer verkocht.
Andere bijzondere boerderijen zijn 'De Leeghof' (1774), met een schaapskooi en een woongedeelte uit ca. 1850, en de 'Cremerhoeve' (1915) naar een ontwerp van architect H. Masselink. De hoeve is genoemd naar J.T. Cremer, die in 1907 de Heidemaatschappij opdroeg de gronden in het Zeijerveld te ontginnen. Tegenover de hoeve staat het 'Huis te Zeijen'. Het kanaaltje ten zuidwesten van het dorp is gegraven in de jaren '30 van de 20e eeuw in het kader van de werkverschaffing om het dorp beter te ontsluiten. Het sluit aan op het kanaal door het Zeijerveld en vandaar op de Drentsche Hoofdvaart. Het stuk bij het dorp, Kanaal Zeijen, wordt Zeijer Wieke genoemd. In 1984 hebben de inwoners het veranderd van een scheepvaartroute in een wandel- en visgebied. Aan het eind ervan staat een pomp met filter om de waterstand in de zomer op peil te houden, voorts om het water van ijzer te zuiveren.
Schimpnaam voor de inwoners: Gelen (platvis, aardappel- of appelras, knollen). [Schaafsma]
